Bilimsel yayınların ve araştırmaların geçerliliği ve güncelliği için iyi bir literatür taraması çok önem taşımaktadır. İyi bir literatür taraması için de alıntıların özenli ve düzenli yapılması gerekmektedir. Özenli ve düzenli bir bibliyografya, alıntıların takibini ve erişimini kolaylaştırır. Bu elzem işlem için uluslararası standartlara göre biçimlendirilmelidir. Tam bu noktalarda hayatı kolaylaştırmak ve kendi kaynaklarınızı hatta kütüphanenizi organize edebilmek için alıntı/bibliyografya yönetim araçlarına başvurulabilir. Bu yazılımları etkin kullanma, yayın yapma sürecinizi oldukça kısaltacak ve yayınlarınızın niteliğini ve içeriğini güçlendirecektir.

Diğer adı Referans Yönetim Sistemleri olan alıntı/bibliyografya yönetimi yazılımlarını (citations and bibliographies management tools) anlattığım bu yazı iki bölümden oluşmakta. İlk bölümde en güncel kabul gören alternatif yazılımları anlattım. İkinci bölümde ise kendi deneyimlerden yola çıkarak severek kullandığım yazılımı detaylı olarak sizler için inceledim.

Alıntı, atıf nedir? Alıntı ve atıf arasındaki farklar nelerdir?

Bilimsel araştırmanın olmazsa olması alıntı ve atıf yer yer benzer bir ifade gibi kullansa da aslında birbirinden farklı iki terimdir. Alıntı bir kaynaktaki bilginin metni ile birebir kullanılmasıdır. Muhakkak özel olarak belirtilmesi gerekir. (Tırnak içerisine yazılabilir veya ayrı bir blok olarak biçimlendirilebilir.) Atıf ise bir kaynaktaki bilgiye işaret etmektir. Doğrudan olmayan alıntıdır. Yazar anlatımında, dolaylı aktarım yapar. Kendi anlatımını ve kapsamını güçlendirmek için kullanır. Birebir aynı metin ile kullanılmaz. Sadece uygun bir biçimde kaynağın gösterimi yapılması yeterlidir. Her iki durum için de elzem olan kaynağın gösterimidir. Kaynakların tümü, kaynakça da / bibliyografya da listelenmelidir.

Çok farklı ve çok sayıda atıf ve referans formatlarının oluşmasını engellemek için dünya genelinde kabul edilmiş ve yaygın olarak kullanılan 3 temel stil bulunmaktadır. Bu formatların temel kuralları aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Kaynak gösterimi oldukça hassas ve önemli bir konu olduğu için bilimsel araştırmalarda titizlikle yürütülmelidir. Bunun en kolay ve pratik yolu bu konuda uzmanlaşmış yazılım çözümleridir.

Alıntı/bibliyografya yönetimi yazılımları

Mendeley

• Bir çok üniversite ile yapılan işbirlikleri ile geniş kullanım olanakları
• Dahili PDF görüntüleyicisi ile güçlü ve kullanım kolaylığı
• Türkiye’de de yaygın kullanım

Zotero

• Açık kaynak ve ücretsiz olması
• Modüler yapı, zengin eklenti seçenekleri
• Çok yönlü gelişmiş yakalama aracı

Endnote

• Birebir anlaşma yapan kurumlar ve kütüphaneler, kullanıcılarına Endnote’u ücretsiz olarak sunabilmekte.
• Ücretsiz herhangi bir sürümü yok.
• Zotero ve Mendeley, Endnote ile kıyaslandığı zaman oldukça genç kalmakta.

EK BİLGİ: Bu sistemlerin öncülerinden olan Endnote aslında rüştünü ispatlamış bir yazılım. O nedenle diğerleriyle kıyaslamak biraz elma ile armutu kıyaslamak ile eş değer. Çünkü Endnote içerisinde, diğer yazılımlarda yapamayacağınız bir çok işlemi yapabiliyorsunuz. Sadece uç bir örnek olarak Endnote Makale Eşleyici verilebilir.  Bu özellik sayesinde yayınınız için en uygun dergileri kolaylıkla listeler ve karar verme, seçim süreçlerinizi oldukça kolaylaştırabilirsiniz. Makale yazım sürecinizde altı binden fazla bibliyografya stili ile atıf, şekil ve referanslarınızı düzenleyebilmenize olanak sağlamaktadır.

Readcube (Papers)

• Bütün cihazlar üzerinden çalışabilmekte. Böylece literatür tarama işlemlerine bilgisayarınızdan başlayıp cep telefonunuzdan devam ettirebilirsiniz.
• Öğrenci ve akademi için özel paket seçenekleri

Paperpile

• Bulut teknolojilerle web tabanlı olarak çalışan bir araç.
• Makalelerinizi de bulut sistemler üzerinde saklayıp yönetebilmenize olanak vermektedir.
• Oldukça esnek ve yenilikçi bir yaklaşım ile geliştirilmiştir.
• Henüz yolun başında

Qiqqa

• Windows tabanlı açık kaynak ücretsiz bir kaynak yönetim aracı.
• Basit bir arayüz üzerinden bütün kullanım olanaklarını sağlamaktadır.
• Dahili makale arama sistemi de mevcuttur.

Docear

• Ücretsiz, açık kaynak.
• Mindmapping üzerinden görselleştirme (Freeplane mindmap aracı ile entegrasyon) – Diğerlerinde olmayan bir görünüm
• Kısmi not alabilme özelliği
• Dahili kaynak öneri yapısı
• Alıntı verilerini ayrı bir database yapısı yerine direk PDF işler veya BibTeX, XML formatlarında tutar.
  
  (Zotero ve Mendeley SqLite veritabanında saklar. – Bu özelliği Jabref  ile eşdeğerdir.)
• Eski arabirim 🙁

Bookends

• Ücretli alternatif.
• Mac ve iOS cihazlar arasında iCloud senkronizasyonu
• Yazılım içinden direk veritabanlarına erişim ve arama imkanı
• Kaynak okuma özelliği + Okuma esnasında alıntılama

Jabref

• Ücretsiz güçlü bir alternatif.
• Alıntıları ve kaynakları bir çok farklı biçimde organize edebilme imkanı.
• Bibtex formatında uzman
• XML meta verilerini PDF dosyalarına gömme konusunda benzersiz – Arama eylemini zenginleştirir.
• Referans bilgilerini direk PDF’e işler.
  
  (Kütüphaneniniz kaybolması veya bozulması durumunda referans verileri otomatik geri gelir.)