Bilgi tasarımında kullanıcıların zihinsel modellerinin tespiti, etkili çıktılar geliştirmek için olmazsa olmazdır. Fakat bu işlem tasarım süreci esnasında yürütülmesi zor ve karmaşık görülmektedir. Ayrıca, zihinsel modellerin etkisi de tasarımcılar tarafından göz ardı edilmekte, zaman zaman şemalar (schemas) ve çerçeveler (frames) gibi benzer kavramlarla karıştırılmaktadır.

Çoklu disiplinlerden beslenen zihinsel modeller gibi kavramlar iletişim eksikliğinden kaynaklı zayıf anlaşılır. Aynı terim, farklı disiplinlerde çok farklı anlamlar taşıyabilir. Bu nedenle, her kişi diğerinin atıfta bulunduğu anlamı bilmediği sürece yanlış anlama riski yüksektir. Bilgi tasarımcıları giderek daha fazla disiplinlerarası ekiplerde çalıştıkça, bu sorunu ele almak başarılı bir işbirliğini teşvik etmek için özellikle önemlidir.

Zihinsel modeller, şemalar (Schemas) ve çerçeveler (Frames), insanların gerçekliği anlamalarını gösteren bilgi temsili teorileridir. Bütün bu kavramlar, insanların doğdukları andan itibaren öğrendiklerine ve deneyimlediklerine dayanan dış gerçekliğin öznel temsilleridir. Bu kavramlar farklı alanlarda ve bilgi alanlarında ortaya çıkmıştır. Şemalar 1930’larda İngiliz psikolog Frederic Bartlett tarafından tanıtılmış, zihinsel model terimi 1943’te İskoç psikolog Kenneth Craik tarafından ortaya konmuş ve Amerikalı bilgisayar bilimci Marvin Minsky, 1970’lerde Bartlett’ın şema konseptinin bir uzantısı olarak insan benzeri yeteneklere sahip makinelerin gelişimini temsil etmek için çerçeve terimini kullanmıştır. 70’lerde insan bilgisayar etkileşiminin yaygınlaşmasıyla topluluklar zihinsel model kavramını benimsemiş, tasarımcılar kullanıcıları anlamak ve onlar için etkili çözümler sunmak için kullanmıştır.

Şema, görüne anlam vermek için kullanılan ve bilgiyi depolamak için yaratılan temsiliyeti ifade eder. OIdukça geneldir ve gelişime açıktır. Dünyaya dair psikolojik bir açıklama sağlarlar; şemaları algı, hafıza, kavrama ve gerçekliği anlamlandırmak için diğer duyusal aktivitelerde kullanırız. Zihinsel modeller ise, bir sistemin ve/veya görevin kullanıcısı tarafından depolanmış bir şemaya (önceki deneyim) ve yeni gözleme dayalı olarak oluşturulan temsillerdir. Sistem anlayışının çoğunu sağlar ve böylece kullanıcının bir görevi nasıl gerçekleştireceğine rehberlik eder. Şemalar daha kalıcı ve sert bir kabullenmedir. Zihinsel modeller ise anlık yaratımdır. Zamana, şartlara göre değişkenlik gösterebilir. Aynı zihinsel model birçok kez yeniden oluşturulabilse de, şema depolanır ve depodan çağırılır. Diğer bir ifadeyle, şemalar bellekteki etkinleştirilebilen veri yapıları olarak görülür, ancak zihinsel modeller bu tür bilgilerin hesaplamalı olarak dinamik bir şekilde kullanımı olarak görülür.

Artık zihinsel modeller ve tasarım sürecindeki rolleri hakkında daha iyi bir anlayışa sahip olduğunuza göre, zihinsel modellerle bir bilgi tasarım projesinde çalışırken yanlış anlaşılmaları önlemek için aklınızda bulundurmanız gereken iki önemli nokta şunlardır:

• Kiminle konuşuyorsunuz. Farklı geçmişlere sahip kişilerin aynı terimleri farklı anlamlarla kullanabileceğini unutmayın. Örneğin, psikologlar ve insan faktörleri uzmanları farklı şeyleri tanımlamak için zihinsel modeller kullanırlar. Genel olarak, psikolojide terim zihinsel süreçleri tanımlamak için kullanılırken, insan faktörlerinde bu tür süreçlerin ürününü tanımlamak için kullanılır. Her zaman açıklama isteyin.
• Kimin zihinsel modelleriyle çalışıyorsunuz. Hangi zihinsel modellere atıfta bulunduğunuzu açıkladığınızdan emin olun. Oluşturduğunuz bir sistemin veya aracın kullanıcıların zihinsel modellerine veya bir tasarımcı olarak kullanıcı için geliştireceğiniz modellere atıfta bulunabilirsiniz.

Tasarımcı, tasarım çözümünü şekillendirirken daima üç modelle mücade eder. Birbiriyle kesişimi olmayan üç model arasında çözümü şekillendirir. Başarılı ve etkili bir çözüm ortaya koyabilmek için bu modellerin doğru harmanlanması gerekmektedir.

• Kullanıcının bir tasarımı (örneğin sistem) anlama biçimi, beklentilerine ve deneyimine ve tasarımın mevcut algısına dayalı olarak zihinsel model tarafından şekillenir.
• Kavramsal model, sistemin gereksinimlerini ve şartlarını kapsayan modeldir.
• Son olarak kullanıcının zihinsel modeli, kullanıcının tasarımı nasıl anlayabileceği ve onunla nasıl etkileşime girebileceğine dair varsayımları temsil eder.