Bilimsel çalışmaların dayanaklarını

Özellikle Sağlık Bilimleri alanındaki çalışmaların dayanakları bu hiyerarşik düzene göre hareket edilmektedir.

Kanıtlar arasında nitelik farklılığı, kanıt hiyerarşisi diye de ifade edilmektedir.

Kayıt hiyerarşisi bias riskini (yan tutma riski) de belirlenmesine yardımcı olur.

Piramid basamakları aşağıda açıklanmıştır.

• Meta analiz: Aynı konu üzerine farklı yer ve zamanlarda gerçekleştirilen araştırmaların sonuçlarını istatistiksel olarak değerlendirilmesidir. Net bir konuda tanımlanan bir probleme yönelik açık ve ölçülebilir kriterlere göre belirlenen araştırmalar üzerinden gerçekleştirildiği için en güçlü kanıtı ortaya çıkardır.
• Sistematik derleme: Belirlenmiş bir konu üzerine gerçekleştirilen araştırmaların sistematik olarak değerlendirmesiyle ortaya çıkan kanıt türüdür.
• Rastgele kontrollü deney: Uygun örneklem kriterlerine göre deneysel çalışmalar sonucunda elde edilen kanıt türüdür. Bu tip çalışmalarda gruplar kontrol ve deney grubu olarak ikiye ayrılır. Bu sayede araştırma dış etkenlerden bağımsız olarak yürütülebilir.
  Sağlık bilimlerinden bir örnek verilirse; Covid-19 aşı ve ilaç çalışmaları da bu şekilde ilerliyor.
• Kohort tipi araştırmalar: Belirli bir süre boyunca gözleme dayalı elde edilen verilerden ortaya çıkan kanıt türüdür. Daha önce toplanmış verilere zaman içinde geriye dönük olarak bakılarak retrospektif veya geleceğe doğru takip edip veri toplayarak prospektif değerlendirmeler yapılabilir.
  Sağlık bilimlerinden bir örnek verilirse; sigara tüketimi ve akciğer kanseri arasındaki ilişki, yıllarca süren kohort çalışmalar ile ortaya çıkarıldı. İleri doğru takip vardır.
• Vaka kontrol araştırmaları: Benzer özelliklere sahip katılımcıların bulunduğu grup üzerindeki gözlemlere dayanarak elde edilen kanıtlardır. Sadece çalışma grubuna has elde edilen verilerden ortaya çıkan kanıt türüdür. Genelleme yapılamaz.
  Sağlık bilimlerinden bir örnek verilirse; vakalar genel olarak hastaneye tedavi amaçlı başvuranlardan seçilir. Kontrol grubunda ise hastalığa sahip olmayanlar olur. Sonlanım gerçekleştikten sonra geriye doğru sorgulama gerçekleştirilir.
• Kesitsel araştırmalar: Araştırma grubunun tamamı veya seçilen bir örneklem üzerinden yapılan incelemeler sonucunda elde edilen kanıtlardır.
  Sağlık bilimlerinden bir örnek verilirse; hastalığın meydana gelme sıklığı yani “prevalansını” belirlemek için hastalığın meydana geldiği grup veya bir bölümü üzerinden yürütülen araştırmalardan elde edilen kanıtlar. Şu an üzerinden işlem yapılır.
• Hayvan deneyleri, Uzman görüşü: Piramidin en alt basamağı olmasından anlaşılacağı üzere, az dikkate değer kanıt türüdür. Güvenilirliği çok düşüktür.