Okuma Süresi: 8 dakika

“Flow chart” yani akış diyagramı (akış şeması), kullanıcı akışı yani “user flow” ‘dan en büyük farklı çok daha detaylı ve sistem bileşenleri içermesidir. Kullanıcının sistem içerisinde aldığı kararlardaki negatif varsayımları da kapsar. Tetiklenen arka süreçlerinde (back-end process) diyagrama dahil edilmesi önemlidir. Mühendislik kökenli bir tekniktir. İlk olarak sistem çalışma prensibi, algoritmaların görselleştirilmesi gibi teknik işlemlerin dokümantasyonu için kullanılmaya başlanmıştır. Kullanıcı deneyimi tasarımı esnasında, sistemin etkileşim halinde olduğu bütün yapıların tespiti için kullanılır. En büyük eksikliği, arayüzdeki temsiliyet hakkında hiçbir ipucu veya bilgi barındırmaz. Arayüz tasarımı için hiçbir referans oluşturmaz.

Ön tanımlı görsel şekiller mevcuttur. Bu şekiller kullanıldığı takdirde çizilen akış şeması çok daha etkili ve evrensel olmaktadır.

Akış diyagramının faydaları aşağıda özetlenmiştir.

  • Süreçte yer alan işlem adımlarının görselleştirilmesi için etkili bir tekniktir.
  • Karar noktalarında yolların dallanmaları gerekmektedir.
  • Veri yapılarını görünür kılar. Sistem boyunca nasıl aktığının görselleştirilmesine olanak tanır.
  • Çözüm ne kadar karmaşık olursa olsun temsili ifadesini yaratmakta güçlüdür.

UML ve Drakon diyagramları gibi modern teknikler akış diyagramının uzantısı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu tip yeni nesil teknikler, kullanıcı deneyiminden ziyade teknik dokümantasyon için tercih edilir.

Akış Diyagramı Çizerken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

  • Sürecin başlangıç ve bitiş noktası net olarak tanımlanmalıdır.
  • Sürecin içerisindeki bütün işlem adımlarına yer verilmelidir.
  • Süreçteki girdiler (input) veri yapılarıyla beraber tanımlanmalıdır. Girdilerin maruz kaldığı işlemler tanımlanmalı (process) ve çıktılar (output) gösterilmelidir. Bu esnada olası karar verme aktivitelerine yer verilmelidir.
  • Akış şemasının hitap ettiği yani kimin için çizildiği netleştirilmelidir. İçeriği ve kapsamı hitap ettiği kişiye özgü olmalıdır.
  • Eğer birden fazla kişi veya bileşeni bağlı bir akış varsa, kulvar (swimlane) eklenmelidir. Kulvarlar, hem süreçleri ortaya çıkartır. Hem de sürece etki eden aktörlerin durumlarını ve etkilerini görünür kılar. Ayrıca, yine süreç üzerinde etkisi olan bileşen veya entegrasyonların bağlantılarını tanımlar.
  • Sadeleştirme ana unsurdur. Akış şeması karmaşık ve kompleks olmamalıdır. Ne kadar uzun olursa takip etmesi ve okuması zorlaşır. Eğer akış şeması karmaşık bir yapıya dönüşüyorsa, ana şemaya bağlı alt akış şemaları yaratılmalıdır. Alt akış şemaları ayrıca çizilmelidir.
  • Semboller renklendirilebilir. Böylece, hangi aşamadaki sorumlular ifade edilebilir. Aynı şekilde yeni özgün semboller ile özel ifadeler yaratılabilir. Bu tip özelleştirmelerde mühim olan şey, belirlenen renkler ve şekiller okuyucu tarafından da anlaşılabilir olmalıdır. Bunun için muhakkak akış şemasına lejand eklenmelidir.

Akış Diyagramı Çizerken En Sık Yapılan Hatalar

En sık yapılan hatalar küçük hatalardır. Küçük hatalar büyük yanlış anlaşılmalara sebebiyet verir.

  • BELİRSİZ SEMBOLLER: Her amaç için aynı sembolü kullanmayın. Amaca uygun doğru sembolü seçin.
  • ÇOK SAYIDA AKIŞ YÖNÜ: Akış yönünü net olarak belirleyin. Tek bir yön kullanın. Ya yukardan aşağıya ya da soldan akış diyagramını çizin. İkisini bir arada sakın kullanmayın.
  • ÇOK SAYIDA RENK: Aşırı renklendirmeden kaçının. Renk paletini baştan belirleyin. Abartılı ve uygunsuz renkleri çıkartın. Renk sayısını asgari düzeyde belirleyin.
  • SEMBOLLERİN DEĞİŞKEN BOYUTLARI: Sembol boyutlarını sabitleyin. Akış diyagramı içerisinde değişkenlik göstermemesi gerekmektedir.
  • NET OLMAYAN KARAR YAPILARI: Akış diyagramı içerisinde karar sembollerini izleyen yönlerde aynı olmalıdır. Genel kabul gören kullanımda “evet” seçeneği için aşağı, “hayır” seçeneği için sağ yön kullanılır.
  • DÖNGÜSEL YAPI: Akış diyagramının başı ve sonu net olmalıdır. Sonsuza kadar sürecek döngülere girmemelidir.
  • TANIMSIZ ÖĞELER: Karmaşık duran ilişkilerde ve yapılarda ek açıklamalar yapın. Akış diyagramına lejand eklemek daima akış diyagramının okunmasını kolaylaştıracaktır.
  • BELİRSİZLİKLER: Akış diyagramı boşlukları, belirsizlikleri doldurmalıdır. Bir yere varmayan, net olmayan akışlar daima daha çok kafa karışıklığına sebebiyet verir.

Temel Akış Diyagram Taslağı Örneği

1.⁠ ⁠Başlangıç : Akış diyagramının başladığı noktadır.
2.⁠ ⁠Giriş : İşleme giren veriler veya bilgiler.
3.⁠ ⁠İşlem : Verilerin işlendiği veya dönüştürüldüğü adım.
4.⁠ ⁠Karar : Bir koşula bağlı olarak iki veya daha fazla yolu seçme noktası.
5.⁠ ⁠Çıkış : İşlemin tamamlandığı ve sonuçların alındığı adım.

Akış Diyagramında Sıklıkla Kullanılan Ön Tanımlı Şekiller

SEMBOLSEMBOL ADIAÇIKLAMA
İç DepolamaAlgoritma ifadesi için anlamlı bir semboldür. Yerel bilgisayardaki hafızayı temsil eder.
Teyp KütüğüBir dizi halinde saklanan bilgiyi ifade eder.
Manuel GirdiKullanıcı tarafında manuel olarak sistemde alınacak aksiyon adımlarını ifade eder.
Önceden Tanımlı İşlemBaşka bir akış şemasına referansı ifade eder.
Hazırlık / DöngüHazırlık evresini anlatan her türlü işlemi veya tekrar eden sürecin başlangıcını gösterir.
BeklemeSüreçteki gecikmeye veya bekleme süresine işaret eder.
Bağlantıİki taraflı akışın birleşme yerini gösterir. Uzun ve detaylı akışları birbirine bağlamak için kullanılır. Diğer bir ifadeyle başka bir sayfadaki devam akışına bağlantı kurar.
Başa & Dur Akışın nerede başladığını ve nerede bittiğini ifade eder.
İşlemAritmetik, analitik ya da mantıksal herhangi bir hesaplama ya da atama işlemini ifade eder.
Veri (Girdi / Çıktı)Bilgi girişlerini veya işlenen sonuçları gösteren semboldür.
KararKapalı uçlu soru sormak için kullanılır. Sorunun cevabı iki olasılık üzerinden şekillenir. Ya evet/hayır ya da doğru/yanlış şeklindedir. Akışı net ifade edebilmek adına, karar sembolünde okların üzerine cevap seçeneği muhakkak eklenmelidir.
BelgeAkış sırasında kullanıcıya yansıtılacak belge ya da raporu ifade eder.
DepolamaDepoalanacak veriyi ve tutulacağı ortamı ifade etmek için kullanılır.
Veri AmbarıBilgisayarın sabit diski gibi doğrudan erişilebilen veri ambarını ifade eder.

Akış Diyagramı Çizim Araçları

Draw.io

Diyagram çizimi konusunda hem pratik hem de ücretsiz olan en güçlü araç. Hatta diyagram için kullanabileceğiniz en rahat araç diyebilirim. İster Google Drive gibi bir bulut depolama sistemiyle entegre edebilir isterseniz de yerel bilgisayarlarınızda saklayabilirsiniz. Ön tanımlı semboller ve özelleşmiş araçlarla özgün diyagramları kolaylıkla yaratabilirsiniz. En büyük eksik tarafı eş zamanlı ortak çalışma konusundaki kısıtları gösterilebilir.

Gliffy

Kullanışlı, zengin sembol kütüphanesine sahip olan araç, iş amaçlı akış diyagramları oluşturmak için oldukça güçlü bir alternatif. Özellikle yazılım geliştiricilerinin sıklıkla kullandığı platformlarla birebir entegre olarak çalışabilmesi büyük bir avantaj.

Creately

Eş zamanlı ortak çalışma konusunda uzmanlaşmış bir diyagram çizim aracı. Takım içi aktiviteleri yönetebileceğiniz ve organize edebileceğiniz bir yapıya sahip.

SmartDraw

Sezgisel ve kolay kullanımıyla dikkat çeken araçla kısa sürelerde diyagramlar hazırlayabilirsiniz. Tablet ve mobil uygulamaları da mevcut.

Cacoo

Diyagram çizerken bir taraftan da not alabilmenizi sağlayan esnek bir yapıya sahip. Böylece, diyagram çizimi esnasında oluşan belirsizlikleri atlamadan ve es geçmeden müdahale etmenize imkan tanıyor. Kullanımı diğer araçlara göre biraz daha zor. Yine anlık çalışma ve zengin paylaşım seçenekleri mevcut.

Lucidchart

Pazarın en büyüklerinden biri olan Lucid, en zengin seçeneklere sahip. Kullanım olanakları oldukça geniş. Diyagram yaratma konusunda her şeyi bünyesinde barındırıyor.

image
Kemal ŞAHİN | Akademik Hayat

Akademisyen, kullanıcı deneyimi ve arayüz tasarımı, veri görselleştirme, web/mobil uygulama geliştirme.

Kemal ŞAHİN'i yakından tanıyın.