Kullanıcı Deneyimi Araştırmaları (UX Resarches)

Kullanıcı odaklı tasarımda olduğu gibi kullanıcı araştırmalarında da, kullanıcının ne istediğini direk sormuyoruz. Onun yargılarına veya değerlerine göre bir yol haritası çıkartmıyoruz. Onun ihtiyacını tam anlamak içerisinde bulunduğu duruma yönelik çözüm üretebilmek için bir çözüm önerisi geliştiriyoruz. Böylece, tam olarak neye ihtiyacı olduğunu anlayıp ona yönelik ideal olabilecek çözümleri sunuyoruz. Kullanıcı deneyimi araştırmaları da bu keşif sürecinde kullanacağımız yöntem ve teknikleri kapsayıp tanımlıyor. Bu yöntemler, kullanıcı deneyimi tasarımının her aşamasında uygulanabilir ve geçerlidir.
Kullanıcının motivasyonları ve ihtiyaçlarını nitel ölçümlerle belirleyebilirsiniz. Ortaya koyduğunuz çözüm önerilerini test etmek için nicel ölçümlere ihtiyaç duyulmaktadır. Kullanıcı Deneyimi araştırmacısı her iki ölçüm yönteminde de, veri toplarken yapılandırılmış bir yaklaşım izlemelidir. Bu yaklaşımı planlarken dikkat etmesi gereken hususları aşağıdaki maddelerle özetleyebiliriz.
- Araştırmanın kullanıcı profiline uygun,
- yine araştırmanın amacı ve hedefiyle örtüşen,
- En net bulguları edinebileceğimiz yöntemler seçilmelidir.
Ancak bu şekilde kurgulanan bir araştırma çözümünüze yönelik nitelikli bulgular sağlar böylece yorumlayabileceğiniz değerli bilgiler elde edebilirsiniz.
Bu noktada, pazar araştırmalarından da ciddi olarak ayrışmaktadır. Kullanıcıların ne istedikleri, ne düşündüklerini sorgulamak yerine, nasıl düşündükleri ve davrandıkları üzerine odaklanır. O nedenle kullanıcının bulunduğu durumu tanımlamaya yönelik beklentilerini, şartlarını ve etkileyen unsurları anlamlandırmaya çalışır. Böylece ihtiyaçlarını doğru tanımlar. Çünkü, ihtiyaç doğru olarak anlaşılırsa en uygun çözüm önerisi geliştirilebilir.
Yukarıda hızlıca bahsettiğimiz gibi kullanıcı deneyimi araştırmalarını iki alt gruba ayırabiliriz:
- Nitel Araştırma: Derin içgörülerin tespiti için önemlidir. Kullanıcıların motivasyon kaynağını, stress nedenini, hislerini anlamlandırabilmek için gereklidir. Ölçümlemesi zordur. Açık uçlu sorular ile yapılandırılmış veya yarı yapılandırılmış tekniklere göre şekillenir. Az sayıda kullanıcı ile gerçekleştirebilir.
- Nicel Araştırma: Nitel araştırmadan çıkardığınız varsayımları test edersiniz. Kullanıcının yaptıklarına yönelik ölçülebilir veri sağlar. Ölçümlemesi ve test edilmesi kolaydır. İstatiksel araçlar ile analiz edilebilir. Anlamlı değer bulabilmek için çok sayıda kullanıcı ile gerçekleştirilmelidir. Ancak böylece, kullanıcı gruplarındaki kalıpları keşfedebilirsiniz. Yeterince büyük bir temsili test kullanıcısı örneğiniz varsa, hedef kullanıcı popülasyonunu değerlendirmek için istatistiksel olarak daha güvenilir bir yolunuz olur. Teknik ne olursa olsun, dikkatli araştırma tasarımıyla varlığınız, kişiliğiniz veya varsayımlarınız tarafından tarafsız olarak tarafsız veriler toplayabilirsiniz.
Anlamlı bir sonuç elde edilmek için hem nitel hem de nicel araştırma teknikleri bir arada kullanılması gerekmektedir. Ancak bu şekilde net bir görünüm elde edebilirsiniz.
Ayrıca araştırmaları iki yaklaşıma ayırabiliriz:
- Tutumsal: Kullanıcıların -söylediklerini- dinlersiniz
- Davranışsal: Gözlemsel çalışmalar yoluyla kullanıcıların -ne yaptığını- görürsünüz.
Kullanıcı Deneyimi Araştırmaları Uygulama Aşamaları
- Keşfet: Öngördüğünüz problemin gerçekliğini kontrol edip keşfedin.
- Bağlamsal sorgulamalar: Söz konusu görevi/görevleri nasıl gerçekleştirdiklerini görmek için uygun kullanıcılarla kendi ortamlarında görüşün.
- Günlük çalışmaları – Kullanıcıların bir tasarımla günlük etkileşimlerini kaydetmelerini veya etkinlik performanslarını kaydetmelerini sağlayın.
- Tespit Et: Kullanıcı ihtiyacına yönelik özel ve uygun çözümü bulun.
- Kart sıralama: Kartlara kelimeler ve ifadeler yazın; Ardından, tasarımınızın mantıklı bir şekilde yapılandırıldığından emin olmak için katılımcıların bunları en anlamlı şekilde düzenlemesine ve kategorileri etiketlemesine izin verin.
Müşteri yolculuk haritaları: Potansiyel tuzakları ve önemli anları ortaya çıkarmak için kullanıcı yolculukları oluşturun.
- Kart sıralama: Kartlara kelimeler ve ifadeler yazın; Ardından, tasarımınızın mantıklı bir şekilde yapılandırıldığından emin olmak için katılımcıların bunları en anlamlı şekilde düzenlemesine ve kategorileri etiketlemesine izin verin.
- Test Et: Tasarımlarınızın etkisini ölçün.
- Kullanılabilirlik testleri: Tasarımınızın kullanımının kolay ve sezgisel olduğundan emin olun.
- Dinleyin: Tasarımınızın herkes tarafından erişilebilir olduğundan emin olmak için test edin. Bunun için kullanıcılarınızı dinleyin, izleyin.
- Geribildirim Değerlendirme: Sorunları bir perspektife oturtun, yeni sorunlar bulun ve eğilimleri fark edin.
- Anketler: Kullanıcıların ürününüz hakkındaki tutumları değerlendirebilmek için yapılandırılmış kısa anlık anketler düzenleyin.
- Analitik: Web sitesi trafik analizleri/metrikleri toplayın ve raporlar oluşturun.
Nitel Araştırma Teknikleri (Kalitatif Kullanıcı Araştırma Teknikleri)
- Netnografya: çevrimiçi platformlardaki (Whatsapp grupları, forumlar v.b.) gruplar içerisinde bireylerin davranışlarını gözlemlemeye ve nitel veri toplamaya yarayan bir metottur. Hedeflenen gruba yönelik örtülü veri toplama için idealdir. Birebir temas olmadığı için olabildiğinde yalın ve var olan gerçeklik üzerinden veri elde edilir. Problemin gerçek anlamda var olup olmadığını görmek için birebirdir.
- Gerilla testleri: Problemin var olduğu alanlarda anlık veri toplama biçimidir.
- Birebir görüşme: Temel boyutta önceden hazırlanan açık uçlu sorular ile kullanıcı ile yapılan görüşmelerdir. Derinlemesine iç görü almak için etkilidir. Bireyin davranışlarından çok tutumu hakkında bilgi verir.
- Kullanıcı senaryoları: Sistemlerin fonksiyonel ihtiyaçlarını belirlemek için etkin bir tekniktir. Aktörlerin sistemle etkileşiminin anlatıldığı metinlerdir. Sistemin ne yapması gerektiğine dair tanımlamalar içerir. Teknik terimlerden arınmış bir dil tercih edilir. İş analistleri ve son kullanıcılar genellikle birlikte çalışıp hazırlarlar.
- Bağıntı şeması: Karmaşık verilerin gruplanması, temalara göre ayrılması için önemlidir. Bütün anlamlı veriler küçük kağıtlara yazılır. Daha sonra bu notlar arasındaki ilişkiye göre gruplandırılır.
- Kapalı gözlem: Davranışlara yönelik içgörü toplamak için kullanılan bir tekniktir. Etik ilkeler doğrultusunda, kullanıcılar gözlemlendiklerinden haberdar değildir.
- Persona: Hedef kitleyi doğru tanımlamak için en iyi tekniktir. Gerçek kullanıcılardan yola çıkarak hazırlanan temsili, kurmaca bir sunum tekniğidir. Bir ürün ya da hizmetin kimlere hitap ettiğine yönelik varsayımlarda bulunmak ve varsayımları somut bir formata dönüştürmek için büyük resmin netleşmesine de katkı sağlar. Farklılaşan kullanıcı profilleri varsa birden fazla persona hazırlanabilir.
- Uzman görüşleri: Ortaya çıkan kullanıcı arayüzleri üzerine kullanılabilirlik, erişilebilirlik konularında uzmanlarından alınan görüşlerin değerlendirildiği tekniktir. İzlenecek sabit bir süreç yoktur. Uzman incelemesi, profesyonelden profesyonele ve üründen ürüne değişiklik gösterebilir.
- Kart sıralama: Anahtar ifadeler veya kelimeler barındıran kartları kullanıcılar önceliğine göre sıralama yapar. Ayrıca, kategorileri etiketleyebilirler. Bilgi mimarisinin doğru yönde ilerleyip ilerlemediğini tespit etmek için önemli bir tekniktir.
- Bağlamsal görüşme: En temel amacı, doğal ortamında doğal davranışlarını ve tutumları keşfetmek için yapılan araştırma tekniğidir. Doğal ortamında, sohbet havasında gerçekleşen bir çalışmadır.
- Paralel tasarım: Birden fazla tasarımcı veya grubun aynı problem üzerine bağımsız olarak çözümlemesidir. İşbirlikçidir. Döngüsel üç aşamada gerçekleşir: tasarlama, sunma ve değerlendirme.
- Prototipleme: Ürün veya servis gerçekleştirilmeden önce en basit ve temel haliyle test edilebilir bir halini yapma tekniğidir. Döngüsel bir süreçte ilerler. Prototiplenir, test edilir ve geliştirilir. Test edilirken son hali olmadığı muhakkak vurgulanmalı, sadece hızlı geribildirim almak için ilerlenmelidir.
- Görev analizi: Görevin nasıl tamamlandığını analiz etme tekniğidir. Görevi yaparken yapılan hareketler, geçen süre, hisler, tavır ve tutum değerlendirilir.
Nicel Araştırma Teknikleri (Kantitatif Kullanıcı Araştırma Teknikleri)
- Anketler: Tek seferde çok sayıda kullanıcıdan veri toplama için ideal bir tekniktir. Genel itibariyle iki tip soru içerebilir. Açık ve kapalı uçlu sorulardan meydana gelebilir. Kapalı uçlu sorular, evet/hayır gibi seçenekler üzerinden şekillenir. Açık uçlu sorularda ise kullanıcılar kendi cümleleri ile kendilerini ifade ederler. Kullanıcıyı yönlendirmeyen ve bilişsel çarpıtmaya sebep vermeyen sorular hazırlamak önemlidir.
- İlk tıklama testi: Kullanıcıya verilen görevler yerine getirilirken sadece tıklama işlemlerine odaklanır. Özellikle göreve başlarken yaptığı ilk tıklama kritik etki taşır. Bütün tıklamalar kayıt altına alınır. Sadece gözlemle de yapılabilir fakat oturumlar dijital olarak kayıt altına alınırsa daha iyi olur. Tıklamaları takip etmek, işlemlerin ısı haritalarını çıkarmak için pratik araçlar mevcuttur. Böylece toplanan veri nicel analiz yöntemleri ile yorumlanabilir.
- Göz takip testleri: Kullanıcının göz hareketlerinin uygun yazılım ve donanımla analitik olarak incelendiği bir tekniktir. Özellikle arayüz tasarımı aşaması için önemli bulgular elde edilmesini sağlar. Oldukça popüler ve uygun maliyetli bir teknik haline gelmiştir.
- Web analytic araçları: Google Analytics, Yandex Metrica v.b. bot’lar aracılığıyla veri toplayan araçlardan elde edilen analizlerin yorumlanmasıdır.
- A/B testleri: Benzer nitelikteki arayüzlerin farklı düzenlenmiş biçimleri üzerine kullanıcı tepkilerinin gözleyen ve analiz eden bir tekniktir.
Kullanıcı Araştırmaları Döngüseldir!
Kullanıcı araştırmaları sadece dönemsel veya bir kereye mahsus yapılan çalışmalar değildir. Fikir, tasarım ve geliştirme aşamalarının her birinde hatta ürün veya servis kullanıcı ile buluştuktan sonra dahi yapılmaya devam edilmelidir. İteratiftir. Döngüsel olarak sürekli her aşamayla ilişkili devam eder.
- Yeni tasarım fikirlerini, içerik ve özellikleri test ederek hedeflediğiniz kullanıcılar için anlamlı bir çözüm üretip üretmediğini görün. Diğer bir ifade ile çözümlerinizin etkisini ölçün.
- Çözümleriniz sorunsuz çalışıp çalışmadığını kontrol etmek için kullanıcı araştırmalarına devam edin.
- Her tekniğin avantajları ve dezavantajları vardır. Örneğin, kart sıralama pratik ve hızlı uygulanabilir. Fakat analiz aşaması zaman alır. Bağlamsal anlam vermeyebilir.
- Kısıtlamalara göre kullanıcı deneyimi araştırma teknikleri seçilmesi gerekir. Zaman, bütçe önemli kısıtlamalardır. Karar sürecinde etki eder. Karar sürecine paydaşlarda dahil edilmelidir.

Akademisyen, kullanıcı deneyimi ve arayüz tasarımı, veri görselleştirme, web/mobil uygulama geliştirme.
Kemal ŞAHİN'i yakından tanıyın.