Akademik Çalışma Hazırlama Rehberi

Hipotez Nedir? Hipotezin Bilimsel Araştırma için Önemi

Okuma Süresi: 7 dakika

Galileo tarafından ortaya atılan daha sonra bilim insanları tarafından geliştirilen bilimsel yöntemin önemli temel noktalarındandır.
Olaylar arasında ilişki kurma, olguları bir nedene bağlamak üzere tasarlanan ve geçerli olabileceği düşünülen önermelerdir. Önerme, varsayım, ön kabul gibi eş değer anlamları vardır.

Bilimsel açıdan tarif etmek istersek; gözlemlenen olay ya da durumlardan çıkarlılan belirli bilimsel problemin çözümüne yönelik yapılan varsayımsal çözüm önerisidir. Geçicidir. Ortaya konulan bir iddia, savdır. Denenmesi ve sınanması gerekmektedir.

Hipotezi doğrulamak için yapılan deneylerin sonuçları hipotezi destekliyorsa, yeni bir buluş ortaya çıkmış olur yani kabul görmüş gerçek ortaya çıkar. Deney sonuçlarının sadece bir bölümü hipotezle örtüşüyorsa, sonuçlar kuram (teori) oluşturur. Deneylerin sonucu hipotezi hiç doğrulamıyorsa, problem tekrar tanımlanır ve hipotez tekrar oluşturulur. Hatta tamamen vazgeçilebilir.

Araştırmanın problemlerinden yola çıkarak bir veya daha fazla hipotez ortaya atılabilir. Hipotezler problemlerin tamamlayıcı unsuru, çözüm önerisidir. Çünkü hipotezler sınanabilir.

Hipotez kurulurken iki değişken türü dikkate alınır. Bu değişkenler bağımlı ve bağımsız değişkenlerdir.

Bağımlı değişkenler, pek çok farklı faktörün etkisi ile oluşan değişkenlerdir. Bu değişkenlerin nedenleri ve sonuçları başka etkilere bağımlı olarak değişir. Kendisini ortaya çıkaran faktörlerle arasındaki ilişki tespit edilmeye çalışılır.

Bağımsız değişken ise, bağımlı değişkenleri hangi ölçüde etkilediği tespit edilen ve diğer etkilere göre değişkenlik göstermeyen değişkenlerdir.

Hipotezde bulunması gereken özellikler

İyi kurgulanmış bir hipotezin sahip olması gereken özellikleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

  1. Hipotez, kanıtlanmış ve bilinen bir doğruyu içermemelidir. Örneğin, “boşluğa bırakılan maddeler düşer” bir varsayım değil; bilimsel olarak bilinen ve kanıtlanmış bir doğrudur.
  2. İyi bir hipotez spesifik bir varsayımı içermeli ve anlaşılabilir olmalıdır. Şöyle ki “toplumların gelişmesi kültür ile ilişkilidir” varsayımı çok geneldir. Toplumsal gelişmede hangi etmenlerin esas alındığı ya da kültür değişkeninin içeriği konusunda karışıklık vardır.
  3. Hipotezde deneysellik hayati bir faktördür. Bu nedenle, test edilemeyecek ve yargı bildiren “iyi”, kötü” “ahlaki” ve “sempatik olmalı” gibi kavramları hipotez oluşturmada kullanmak uygun değildir.
  4. Araştırmacı hipotezini oluştururken bu alanda var olan teorileri gözden geçirmeli ve hipotezini bu kuramlara dayandırarak geliştirmelidir.
  5. İyi bir hipotez, doğrulanmaya (verification) veya yanlışlanmaya (falsification) açık olmalıdır. Çok geniş, geleceğe yönelik uzun vadeli varsayımlar test edilebilir olmaktan uzaktır.
  6. İyi bir varsayım mutlaka değişkenlerin mantıklı ilişkilerine dayanmalıdır. Örneğin, “güzel kızlar, kedi severler” gibi ifadeler hipotez olmaktan uzaktır.
  7. Hipotezlerin yanlışlanabilir olması önemlidir. Örneğin, “balık tutmak bir hobidir” önermesi bilinen bir olgudur. Yanlışlamaya çalışmanın bilime katkısı yoktur.

Hipotezin çeşitleri

  • Basit Hipotez: İki değişkenden birinin bağımlı değişken veya bağımlı neden olduğu, diğerinin ise bağımlı etkiye ya da bağımlı değişkene sahip olduğu türdür.
  • Karmaşık Hipotez: Birden fazla bağımsız değişken bulunduran türdür.
  • Boş Hipotez: Bu türe göre bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasında herhangi bir ilişki yoktur. Varsayımın olumlu ifadesine aykırıdır.
  • Alternatif Hipotez: Seçilen birçok varsayım arasından en verimli ve uygulanmaya en müsait olanı seçilir. Seçilen varsayım bu türü ifade eder.
  • Mantıksal Hipotez: Sadece mantık ilkelerine göre belirlenen önermelerdir.
  • İstatiksel Hipotez: İstatiksel açıdan doğrulanabilen varsayım türüdür. Doğru ve yanlış ifadelerinin yerine varsayım sonucu istatistiksel veri ile açıklanır.

Hipotez testi

Hipotez testi, bir örneklemi incelemeye yönelik olarak yapılan çalışmalar ve bu çalışmaların raporlanması ile hipotezin kabul edilip edilmeyeceğinin tespit edilmesi işlemine denir. Bu testler oran ve aralık ölçeklerine göre uygulanan ve ana kütlenin dağılımı ile ilgili varsayımlara dayanan parametrik testler ve ana kütlenin dağılımı ile ilgili varsayımlara dayanmayan parametrik olmayan testler olarak iki gruptur.

Hipotez testinde beş aşamalı bir model kullanılır. Bu aşamalar:

  • Varsayımlarda bulunarak test gerekliliklerini sağlamak: İstatistik kullanılan her uygulama varsayım gerektirir. Bu aşamada üç varsayım yapılmalıdır. Bunlar; örneğin rastlantı şeklinde seçildiği, değişkenlerin interval ölçme düzeyinde olduğu, tüm örneklemlerin normal dağıldığı varsayımlarıdır.
  • H0 hipotezi kurmak: İki değişkenin arasında herhangi bir fark bulunmadığını gösterir. Teste göre farklılaşma olabilir. Tek bir örneklemde H0, verilen örneğin belirli özelliklere sahip olan kitleden geldiğini ifade eder.
  • Örneklem dağılımı seçmek ve kritik bölgeleri belirlemek: Örneklem ve ana kitle hakkında tahminlerin yapılabilmesi için gereklidir. Kritik bölge H0’ın reddedileceği alan olarak düşünülebilir. Doğruluğu pek mümkün olmayan sonuçların bulunduğu alandır.
  • Test istatistiği hesaplamak: Olasılıkların hesaplanabilmesi için örnek skorları Z skorlarına dönüştürülür. Bu işlem test istatistiği hesaplama işlemidir.
  • Karar almak ve sonuçları değerlendirmek: Son aşamada test istatistiği değeri ile kritik bölge değeri karşılaştırılır. Test istatistiğinin kritik bölgeye düşmesi durumunda H0 reddedilir. Test istatistiğinin kritik bölge dışında kalması halinde H0 kabul edilir.

Hipotez kurma

Hipotez kurulurken araştırılan konuya odaklanan ve belirli değişkenler ile desteklenen varsayımlarda bulunulmalıdır. Bilimsel araştırmalarda belirlenen problemler ile ilgili doğru çözüm yollarına ve sonuçlara ulaşabilmek için iyi belirlenmiş hipotezler üzerinde çalışmak önemlidir.

Doğru kurulan bir hipotez aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır.

  • Sınanabilirlik: En başta gelen özellik sınanabilirliktir. Kurulan hipotez deney ve gözlemler ile doğrulanabilmeli veya yanlışlanabilmelidir. Buna göre doğa üstü güçlere ilişkin yapılan varsayımlar bilimsel sayılmazlar. Çünkü bu varsayımların deney ve gözlemler ile sınanması mümkün olamaz.
  • Anlaşılabilirlik: Varsayımların açık bir şekilde ve olabildiğince kısa cümleler ile ifade edilmesi gerekir. Doğru terimler ile basit ve anlaşılır olmalıdır.
  • Bilimsellik: Daha önceden ortaya koyulmuş bilimsel gerçeklere uygun bir şekilde kurulmalıdır. Bu gerçekler temelinde hareket etmeli ve bilimsel gerçekler ile çelişkili olmamalıdır. Dolayısıyla kuramsal bir temele dayandırılarak daha önceki deneyimler ile tutarlı olmalıdır.
  • Çoğulluk: Bilimsel araştırmalar için belirlenen problemin her zaman tek bir hipotezden oluşturulması gerekmez. Araştırma yapılan konunun kapsamı, problemin etkisi gibi faktörlere bağlı olarak birden fazla hipotez kurularak çalışılmalıdır.

Hipotez cümle formatı

Eğer bu oluyorsa ardından bu olacaktır şeklinde kurulan cümleler ile yazılır. Bu şartlar bağımlı ve bağımsız değişkenler ile ifade eder. İki değişken arasındaki ilişkiyi açıklar.

Hipotez Örnekleri

Buradaki örnekler eğitim bilimleri alanındaki araştırmalardan alınmıştır. Benzer nitelikteki hipotezler farklı bilim alanları için üretebilir. 

  • İnfografikler ile Türk
image
Kemal ŞAHİN | Akademik Hayat

Akademisyen, kullanıcı deneyimi ve arayüz tasarımı, veri görselleştirme, web/mobil uygulama geliştirme.

Kemal ŞAHİN'i yakından tanıyın.