Araştırmada Etik

Akademik etik, bilimsel yanıltma, özensiz ve disiplinsiz araştırma, bilimsel sahtekârlık ve yalancılık, yayın intihalleri, çıkar çatışmaları, ikram yazarlığı yazarlık hakkı ve sırasının gözetilmemesi gibi konuları içermektedir.

Etik sistemleriyle ilgili ise dörtlü bir sınıflandırmadan söz etmek mümkündür. Söz konusu bu sınıflandırmada yer alan her bir sistem, farklı bir etik sistemini temsil etmektedirler.

Bu sistemler; amaçlanan sonuç etiği (yararcı etik), kural etiği (ödev), toplumsal sözleşme etiği (aydınlanma etiği) ve kişisel etiktir.

Etik Sistem Temsilcisi Tanımı
Amaçlanan Sonuç Etiği John Stuart Mill (1806-1873) Bir eylemin ahlaki doğruluğu, amaçlanan sonuçları tarafından belirlenir.
Kural Etiği Immanuel Kant (1724-1804) Bir eylemin ahlaki doğruluğu, standartlar ve yasalar tarafından belirlenir.
Toplumsal Sözleşme Etiği Jean Jack Rousseau (1712-1778) Bir eylemin ahlaki doğruluğu, belli bir toplumun normları ve gelenekleri tarafından belirlenir.
Kişisel Etik Martin Buber (1878-1965) Bir eylemin ahlaki doğruluğu, kişinin vicdanı tarafından belirlenir.

Temel Etik İlkeleri

TÜBA ( Türkiye Bilimler Akademisi ) tarafından 14 Aralık 2001 tarihinde yayınlanan Bilim Etiği Konusundaki temel ilkeler bugün de aynen geçerlidir.

  • Gerçeğe uygunluk: 
    • Veriler, sadece bilimsel yöntemlerle yürütülen gerçek deney ve gözlemlerden elde edilmelidir.
    • Verilerin değerlendirilmesinde, yorumlanmasında ve kuramsal sonuçların elde edilmesinde bilimsel yöntemlerin dışına çıkılamaz.
    • Sonuçlar saptırılamaz, manipüle edilemez.
    • Elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonucu gibi gösterilemez.
  • Bilimsel araştırmanın zarar vermemesi:
    • Araştırmanın katılımcılarına zarar vermemesi gerekir.
    • Deneyin riskleri konusunda katılımcıları açık ve net olarak bilgilendirmelidir.
    • Deney katılım kararları özgürce alınmalıdır.
    • Hayvanlar üzerine yapılan çalışmalarda deney hayvanının gereksiz yere zarar ve acı görmemesi gözetilmelidir.
  • Sorumluluk hakları:
    • Araştırma sonuçları ile ilgili olarak toplumu bilgilendirmelidir.
    • Olası zararlı uygulamalar konusunda toplumu uyarmakla yükümlüdür.
  • Yazarlar:
    • Araştırma sonuçları, araştırmayı yapanların tümünün isimleriyle yayınlanır.
    • Araştırmanın hiçbir aşamasında bulunmayan kişilerin isimleri yazar olarak belirtilemez.
  • Kaynak gösterme ve alıntılar:
    • Alıntılar yapılan tüm kaynaklara kurallar çerçevesinde uygun biçimde kaynak olarak gösterilmelidir.
    • Evrensel olarak tanınan bilim kuramları, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermeler dışında, hiçbir yapıt tümüyle ya da bir bölümü ile izin alınmadan ve asıl kaynak gösterilmeden çeviri veya özgün şekilde yayınlanamaz.
  • Bilim insanı ve Akademik Etkinliklerde Etik:
    • Eğitimin eksik verilmesi, kopyacılık, akademik ilerleme ve ödül jürilerinde bilimsel liyakat ölçütlerinin dışına çıkmak, kişileri kayırmak gibi benzeri davranışlar kabul edilemez.

Bilimsel Dürüstlük ve Bilimsel Yanıltma

Araştırmacıların yürüttüğü çalışmalarda “bilimsel yanıltma” olmaması için

  • araştırma ilgili yeterli kuramsal bilgisi ve becerisi olması,
  • araştırmacının her aşamada dürüst davranması,
  • araştırmada etik ilkelere uymaya özen göstermesi gerekmektedir.

Bilimsel yanıltma, “disiplinsiz araştırma” ve “bilimsel hile” olarak da adlandırılmaktadır.

Akademik Etik Dışı Davranışlar

Bir kişinin akademik kuralları ve gelenekleri kendisine haksız bir çıkar sağlamak amacıyla istismar etmesi akademik etik dışı davranış olarak ifade edilmektedir.

  • Muvazaa: Eser sahibi ürününün kullanılmasından haberdar olması veya üçüncü kişilerin aldatılmasına yardım etmesine anlamına gelen bir aldatma türüdür.
  • İntihal: Kaynak göstermeden, yazarın adını belirtmeden bir eserden parçalar alma, kendininmiş gibi gösterme veya bir eserin bütününü kendine mal etme, aşırma demektir.
    • Atıf: Bir konuyu, aynı konuyla ilgili başka bir yerle bağlantılı kılma, orayı işaret etme, oraya bakılmasını isteme, gönderme olarak tanımlanır.
    • Açımlama: Başka birisine ait bir ifadenin araştırmacı tarafından, kendi kelimeleriyle, tekrar ifade edilip uygun bir şekilde atıfta bulunulması ve kaynaklar listesinde gösterilmesidir.